Historia Polski

Gall Anonim, Wincenty Kadłubek i inni nie piszą „podręcznika faktów”.
Oni zapisują to, co naród opowiada sam o sobie. Stąd:

• Lech, Czech i Rus – bracia-założyciele trzech ludów.
• Krak i Wanda – opowieść o królu i jego córce, która „nie chciała Niemca”.
• Popiel – uosobienie zdegenerowanej władzy, którą „zjadają myszy”.
• Piast – chłop, który staje się protoplastą nowej dynastii.

Po nim – Siemowit, Lestek, Siemomysł: ostatni władcy
na granicy legendy i historii. Istnieją późniejsze „poczty królów Lechii”,
dziś uznawane za fantazję; fakt, że powstały, pokazuje jedno: Polacy
chcieli widzieć swoje państwo jako bardzo stare, niemal odwieczne.

Około 960 roku Mieszko I rządzi już sporym organizmem
plemiennym. W 966 roku przyjmuje chrzest – w praktyce bilet wstępu
do cywilizacji łacińskiej. Chwilę później mamy
bitwę pod Cedynią (972), gdzie Polanie zatrzymują
niemieckiego margrabiego Hodona – pierwsze znane zwycięstwo nad Zachodem.

Syn Mieszka, Bolesław Chrobry, gra ostro:

• 1000 – zjazd gnieźnieński: cesarz Otto III uznaje rangę Polski.
• 1018 – wyprawa na Kijów: Chrobry bierze kijowski tron, pokazując, że Polska nie jest już prowincją, lecz graczem w tej części Europy.
• 1025 – koronacja królewska: formalne ukoronowanie procesu budowy państwa.

Początek XII wieku to m.in. najazd cesarza Henryka V (1109) – pamiętany
w tradycji jako bitwa na Psim Polu pod Wrocławiem.
Dyskusja, ile w tym legendy, trwa, ale sama pamięć o „Psim Polu”
mówi jasno: Polacy chcą widzieć swoją historię jako ciąg odpieranych najazdów.

Po wczesnym wzlocie przychodzi kryzys – bunty możnych, interwencje
sąsiadów, załamanie struktur. Kazimierz Odnowiciel (XI w.)
musi porządkować kraj niemal od zera. Schemat „budowa – rozbicie –
odbudowa” mamy ustawiony na stulecia.

Testament Bolesława Krzywoustego (1138) dzieli kraj
między synów. Zamiast jednego królestwa – mozaika księstw. Piastów
jest wielu, państwo jedno – coraz słabsze.

Po drodze dzieją się rzeczy ważne:

• 1226 – książę Konrad Mazowiecki sprowadza Krzyżaków do walki z Prusami. Sprowadza, ale już nie odprowadzi.
• 1241 – Legnica – Henryk Pobożny ginie, broniąc kraju przed Mongołami.
• Rozwój miast i lokacji na prawie niemieckim – Kraków, Wrocław, Poznań, Gdańsk zmieniają się w ośrodki miejskie, a nie tylko grody.

Władysław Łokietek idzie w poprzek rozdrobnieniu. Walczy
z Czechami, Brandenburgią, Krzyżakami, wewnętrzną opozycją. Bitwa
pod Płowcami (1331) przeciw Krzyżakom nie jest wielkim
zwycięstwem militarnym, ale ma znaczenie psychologiczne – pokazuje,
że państwo polskie wraca do gry. W 1320 roku Łokietek koronuje się
w Krakowie, a syn Kazimierz Wielki buduje dalej.

Kazimierz Wielki (1333–1370) robi to, czego w Polsce często
brak: długą, konsekwentną politykę porządkowania państwa.

• Reformy prawa (statuty wiślicko-piotrkowskie).
• Rozbudowa sieci zamków i miast – „drewnianą Polskę” zamienia w murowaną.
• Pokój kaliski z Krzyżakami (1343) i ekspansja na Ruś Halicką.
• Założenie Akademii Krakowskiej (1364) – fundament elit intelektualnych na stulecia.

Po jego śmierci Piastowie schodzą z tronu. Przyjdzie czas sojuszu
z Litwą i powstania Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

1385 – unia w Krewie. Litwa i Polska łączą siły, Jagiełło
zostaje królem Polski. Z tego sojuszu rodzi się jedna z największych potęg
ówczesnej Europy.

Kluczowe zwycięstwa:

• 1410 – Grunwald: Jagiełło i Witold łamią potęgę Zakonu Krzyżackiego.
• 1466 – pokój toruński: Prusy Królewskie wracają do Polski, Gdańsk staje się polskim „oknem na świat”.
• 1525 – hołd pruski: Księstwo Pruskie jako lenno Polski – potencjał, który później obróci się przeciw nam.
• 1569 – unia lubelska: powstaje Rzeczpospolita Obojga Narodów.

Po Jagiellonach przychodzą królowie elekcyjni. Stefan Batory
buduje potęgę militarną – zwycięskie wojny z Moskwą, obrona Inflant,
umocnienie granic. Jan III Sobieski zamyka epokę wielkich
triumfów odsieczą Wiedeń 1683 – Polska ratuje stolicę
Habsburgów i de facto powstrzymuje ekspansję turecką w głąb Europy.

XVII wiek to także „potop szwedzki”. Obrona kraju jest nierówna,
szlachta masowo przechodzi na stronę najeźdźcy, ale pozostają ogniska oporu.
W 1655 roku broni się Kraków – komendantem miasta jest
Stefan Czarniecki, kasztelan kijowski, który przy ograniczonych
siłach musi w końcu opuścić miasto pod naporem przeważających wojsk szwedzkich.:contentReference[oaicite:0]{index=0}

Najmocniejszy symbol oporu to jednak obrona Jasnej Góry (18 XI – 27 XII 1655):
garstka obrońców pod wodzą przeora Augustyna Kordeckiego odpiera
oblężenie, które w pamięci narodowej urasta do rangi momentu przełomu
– po nim zaczyna się odwrót „potopu”.:contentReference[oaicite:1]{index=1}

W tle tego wszystkiego funkcjonuje Jasna Góra jako miejsce
kultu i punkt odniesienia dla królów (Jagiełło, kolejni Jagiellonowie),
a także poczet władców – obraz przedstawiający legendarnych
i historycznych władców, o którym będzie osobna sekcja.

Rzeczpospolita jest wielką federacją polsko-litewską, w której szlachta
ma ogromne uprawnienia. To daje wolność, ale także paraliż – przez
liberum veto jeden poseł może zablokować sejm.

Na końcu tej drogi mamy serię dramatycznych prób ratunku:

• Konfederacja barska (1768–1772) – zryw „w obronie wiary i wolności”, pierwszy nowoczesny ruch niepodległościowy.
• Sejm Wielki (1788–1792) i Konstytucja 3 maja (1791) – późna, ale realna modernizacja państwa.
• Konfederacja targowicka (1792) – sojusz części magnaterii z Rosją przeciw reformom; w pamięci historycznej uchodzi za podręcznikowy przykład zdrady interesu państwa.
• Insurekcja Kościuszkowska (1794) – Tadeusz Kościuszko, Racławice, Uniwersał Połaniecki, próba obrony resztek suwerenności.

Ostatecznie przychodzą rozbiory: 1772, 1793, 1795. Państwo
znika z mapy. Pozostają ci, którzy będą walczyć dalej: m.in.
Tadeusz Kościuszko, Kazimierz Pułaski
(bohater konfederacji barskiej i wojny o niepodległość USA),
później książę Józef Poniatowski.

W XIX wieku Polska formalnie nie istnieje. Ziemie są w rękach Rosji,
Prus i Austrii. Jednak naród nie znika – używa dwóch metod:
powstań i pracy długofalowej.

Powstania:

• 1830–1831 – powstanie listopadowe,
• 1846 – powstanie krakowskie i rabacja galicyjska,
• 1848 – Wiosna Ludów,
• 1863–1864 – powstanie styczniowe.

Klęski wojskowe nie kasują jednak „kapitału ludzkiego”. Z jednej
strony mamy emigrację polityczną (Hotel Lambert, paryskie środowiska
emigracyjne), z drugiej – powolną modernizację: koleje, przemysł
w Łodzi, na Śląsku i w Zagłębiu, szkolnictwo i kulturę.

W tym czasie wyrastają ludzie, którzy później będą ojcami
niepodległości: Roman Dmowski (orientacja na Zachód
i grę dyplomatyczną), Wincenty Witos (ruch ludowy),
Ignacy Paderewski (wybitny muzyk i lobbysta sprawy polskiej),
Wojciech Korfanty (Śląsk), a także
Józef Piłsudski, który wyjdzie z tradycji niepodległościowej
i PPS-owskiej.

Po I wojnie światowej trzy mocarstwa zaborcze przegrywają. W 1918 roku
Polska wraca na mapę. 11 listopada – przejęcie władzy wojskowej przez
Józefa Piłsudskiego – staje się symbolem odrodzenia.

Budowanie granic:

• Powstanie wielkopolskie (1918–1919) – zwycięskie.
• Powstania śląskie (1919–1921) – Korfanty i walka o Górny Śląsk.
• Wojna polsko-bolszewicka (1919–1920) – Bitwa Warszawska, powstrzymanie eksportu rewolucji.

Ustrój: Konstytucja marcowa (1921) wprowadza demokratyczny
system, ale słabość egzekutywy i wojny „na górze” powodują chaos polityczny.
Odpowiedzią jest przewrót majowy (1926) – sanacja Piłsudskiego
przejmuje władzę siłą, uzasadniając to koniecznością naprawy państwa.

W tle działają „ojcowie niepodległości”: Piłsudski,
Dmowski, Paderewski, Witos,
Korfanty. Ich spory nie kasują faktu, że wszyscy
pracują – na różne sposoby – na rzecz polskiej państwowości.

II RP buduje Centralny Okręg Przemysłowy, rozwija szkolnictwo,
kulturę, armię. Jednocześnie pozostawia niedokończone reformy społeczne
i nierozwiązane konflikty narodowościowe. Gdy w 1939 roku uderzają
dwa totalitaryzmy, państwo stoi, ale ma za mało czasu, żeby się wzmocnić.

1 września 1939 – agresja Niemiec, 17 września – agresja ZSRR.
Polska zostaje rozjechana przez dwa totalitaryzmy. Ale opór trwa
na wszystkich poziomach.

Wrzesień 1939 i Wizna

• Wizna (7–10 września 1939) – „polskie Termopile”. Kilkuset żołnierzy pod dowództwem kpt. Władysława Raginisa blokuje marsz korpusu pancernego gen. Guderiana. Raginis, który przysiągł nie oddać pozycji żywy, popełnia samobójstwo, by nie dostać się do niewoli.:contentReference[oaicite:2]{index=2}

Polskie Państwo Podziemne, AK, NSZ

• Armia Krajowa (AK) – zbrojne ramię Polskiego Państwa Podziemnego, podporządkowane rządowi w Londynie.
• NSZ – Narodowe Siły Zbrojne – formacja podziemna nurtu narodowego, walcząca z okupantem niemieckim i sowieckim; część oddziałów scala się z AK, część pozostaje odrębna.
• Brygada Świętokrzyska NSZ – powstała w sierpniu 1944, oddział NSZ-ZJ, walczy z Niemcami i komunistyczną partyzantką, a w 1945 roku przebija się na Zachód i wyzwala więźniarki niemieckiego obozu w Holiszowie.:contentReference[oaicite:3]{index=3}

Na frontach świata: Maczek, Anders, Sikorski

• Gen. Władysław Sikorski – premier rządu na uchodźstwie i Naczelny Wódz; symbol ciągłości państwa polskiego poza krajem.
• Gen. Stanisław Maczek – 1 Dywizja Pancerna, szlak przez Normandię, Falaise, wyzwolenie części Belgii i Holandii.
• Gen. Władysław Anders – Armia Polska na Wschodzie, później II Korpus Polski, bitwa o Monte Cassino (1944), gdzie polscy żołnierze przełamują niemiecką linię obrony.

Tragedia Kresów: Wołyń i „krwawa niedziela” 11 lipca 1943

Na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej w latach 1943–1944 dochodzi do
masowych mordów na ludności polskiej, dokonywanych przez skrajnie
nacjonalistyczne formacje ukraińskie (UPA i inne). Kulminacją jest
tzw. „krwawa niedziela” 11 lipca 1943, kiedy zaatakowano
dziesiątki polskich wsi i parafii jednocześnie. W polskiej pamięci
jest to zwane wprost – ludobójstwem na ludności polskiej.

Powstanie Warszawskie i walka w miastach

• Powstanie warszawskie (1 VIII – 2 X 1944) – największy zryw AK, 63 dni walk w stolicy, zakończony zrównaniem miasta z ziemią.
• Powstania i akcje partyzanckie w innych regionach – zamach na Kutscherę, akcja pod Arsenałem, liczne sabotaże i wyroki podziemnego państwa.

Wojna kończy się militarną klęską Niemiec, ale dla Polski nie oznacza
pełnej wolności. ZSRR zostaje „sojusznikiem”, który przynosi
własny system.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej walka się nie kończy – zmienia się tylko
przeciwnik główny. Część żołnierzy AK przechodzi do cywila, część
kontynuuje opór przeciw narzuconej władzy komunistycznej.

W lesie zostają oddziały WiN (Wolność i Niezawisłość), część
byłych struktur AK, NSZ i innych. Później nazwie się ich
„Żołnierzami Wyklętymi”. Ich biografie są różne, ale wspólny
mianownik jest jasny: nie akceptują systemu podporządkowanego Moskwie
i płacą za to więzieniem, śmiercią lub długimi latami represji.

W tej mozaice mieszczą się również losy Brygady Świętokrzyskiej,
która uniknęła sowietyzacji, uciekając na Zachód – co do dziś budzi
spory interpretacyjne, ale fakt pozostaje faktem: walczyła zarówno
z Niemcami, jak i z komunistycznym aparatem, ratując m.in. więźniarki
obozu w Holiszowie.:contentReference[oaicite:4]{index=4}

Polska Rzeczpospolita Ludowa powstaje jako element bloku
sowieckiego. Oficjalnie – „władza ludu”; w praktyce – system
nadzorowany przez Moskwę.

• Okres stalinizmu – masowe represje, procesy polityczne, kolektywizacja.
• 1956, 1968, 1970, 1976 – kolejne fale buntów robotniczych i studenckich.
• KOR i inne struktury opozycji demokratycznej.
• Sierpień 1980 – „Solidarność”, masowy ruch związkowy i społeczny.
• Stan wojenny (1981–1983) – próba zdławienia oporu siłą.

PRL ma też wymiar modernizacyjny – elektryfikacja wsi, uprzemysłowienie,
masowe szkolnictwo – ale wszystko to dzieje się pod dyktando partii,
z chronicznym marnotrawstwem i deficytami. System ostatecznie przegrywa
ekonomicznie i moralnie.

1989 – rozmowy Okrągłego Stołu, częściowo wolne wybory,
rząd Tadeusza Mazowieckiego. Polska wchodzi w etap III Rzeczypospolitej:
demokracja parlamentarna i gospodarka rynkowa.

• Plan Balcerowicza – szybka transformacja gospodarcza.
• Konstytucja 1997 – m.in. definicja RP jako „demokratycznego państwa prawnego”.
• 1999 – wejście do NATO.
• 2004 – wejście do Unii Europejskiej.

Bilans: dynamiczny rozwój gospodarczy, skok cywilizacyjny, ale też
koszty społeczne (bezrobocie, emigracja zarobkowa) i spory o to,
kto najbardziej skorzystał na transformacji i jaką cenę zapłacono
za integrację z Zachodem.

W 2015 roku władzę przejmuje obóz polityczny stawiający hasła
„naprawy państwa”, „dobrej zmiany” i silniejszej podmiotowości
wobec struktur międzynarodowych. Zmiany obejmują sądownictwo,
media publiczne, służbę cywilną.

Instytucje UE reagują procedurami dotyczącymi praworządności.
Jedni widzą w tym ochronę standardów, inni – naruszenie
zasady suwerenności państw członkowskich. Ulice zapełniają się
demonstracjami obu stron sporu.

W 2023 roku następuje zmiana większości sejmowej i zwrot
w stronę odbudowy relacji z UE i korekty reform. Polska
pozostaje jednak głęboko podzielona co do kierunku polityki:
jak daleko iść w integrację, jak rozumieć suwerenność,
jak pogodzić tradycję z globalną nowoczesnością.

Na Jasnej Górze znajduje się poczet królów i książąt polskich –
wielki obraz z XVIII wieku, oparty na wcześniejszych wzorach graficznych,
przedstawiający zarówno władców legendarnych, jak i historycznych.:contentReference[oaicite:5]{index=5}

W duchu tego pocztu można ułożyć skróconą listę władców – od tych,
o których wiemy głównie z legend, po ostatniego króla przed rozbiorami:

• Władcy legendarni: Lech, Krak, Wanda, Popiel, Piast, Siemowit, Lestek, Siemomysł.
• Wczesnopiastowscy: Mieszko I, Bolesław I Chrobry, Mieszko II, Kazimierz Odnowiciel, Bolesław II Śmiały, Władysław Herman, Bolesław Krzywousty.
• Okres rozbicia: Władysław II Wygnaniec, Bolesław Kędzierzawy, Mieszko III Stary, Kazimierz Sprawiedliwy, Leszek Biały, Konrad Mazowiecki i inni książęta dzielnicowi.
• Odbudowa królestwa: Przemysł II, Wacław II Czeski, Władysław Łokietek, Kazimierz Wielki.
• Jagiellonowie: Władysław Jagiełło, Władysław Warneńczyk, Kazimierz Jagiellończyk, Jan Olbracht, Aleksander, Zygmunt Stary, Zygmunt August.
• Królestwo elekcyjne: Henryk Walezy, Stefan Batory, Zygmunt III Waza, Władysław IV, Jan Kazimierz, Michał Korybut Wiśniowiecki, Jan III Sobieski, August II Mocny, August III Sas, Stanisław August Poniatowski.

Sam poczet jasnogórski był później modyfikowany (w czasach rozbiorów
dodano m.in. medalion cara Aleksandra I i carskiego orła, dziś zamalowane),
co dobrze pokazuje, jak ostro między polityką a ikonografią państwową
przebiegała granica.

Nasuwa się jeden wniosek który naprawdę spaja tę historię, i nie są to puste słowa,
tylko prosta obserwacja:
ilekroć Polska miała silnego i zdyscyplinowanego władcę to była silnym
i poważanym na arenie międzynarodowej państwem,
ilekroć przeważały iluzje, próżność i liczenie na „sojusze zamiast siły”,
kończyło się utratą suwerenności, rozbiorem, okupacją albo protektoratem.

Polacy potrafili wygrać pod Grunwaldem i pod Wiedniem, obronić
Jasną Górę, powstrzymać bolszewików, walczyć nad Wizną
i pod Monte Cassino, przetrwali trudne i ciężkie momenty historii
jak krwawe powstania, Katyń, Wołyń, okupację niemiecką
i sowiecką, PRL i transformację ustrojową. To nie jest mały dorobek.

Reszta zależy od tego, czy dzisiaj ktoś jeszcze wyciąga z tego wnioski
, czy traktuje historię jak dekorację do bieżącej propagandy.